‘Rechters, hulpverleners en advocaten moeten samen om tafel’

Soms probeert één van de ouders bij een scheiding een kind negatief te beïnvloeden over de andere ouder, bewust of onbewust. Dat noemen we ouderafwijzing. Is dat voor een advocaat/ mediator te herkennen?

‘Ja, maar dan moet je wel de signalen kennen. Ouderafwijzing is de oplossing van kinderen wanneer ze knel zitten. Kinderen kiezen ervoor om geen contact meer te hebben met de andere ouder om uit de knel te komen. Ouderafwijzing kan ontstaan door psychische problematiek bij (een van de) ouders, maar ook door heftige echtscheidingsproblematiek. Met de juiste kennis is ouderafwijzing niet per se te voorkomen. Een scheiding kan wél beter worden begeleid, of er kunnen de juiste interventies plaatsvinden om het proces te stoppen.’

Wat zijn de signalen van ouderafwijzing?

‘Laten we voor het gemak even uitgaan van gegronde ernstige ouderafwijzing, want er zijn gradaties. Er kunnen vele signalen zijn. Van belang is dat je de geschiedenis van de mensen kent. Hun persoonlijke (hechtings)geschiedenis maar ook die van hun relatie. Bij de intake van een zaak vraag ik mijn cliënt(en) altijd naar het gezin van herkomst en hun plek in het gezin. Hoe je vroeger aan je ouders gehecht bent, bepaalt namelijk hoe je relaties aangaat. Bij een zogenaamd onveilige hechting reageren mensen vaak heftiger dan gemiddeld op bijvoorbeeld stress of verlating. Een scheiding kan heftiger worden als er sprake is van jeugdtrauma’s of als je zelf ouderafwijzing hebt meegemaakt.'

Kun je als advocaat of mediator in een beginstadium nog iets doen aan ouderafwijzing?

‘Als mediator is dat lastig, want in die rol ben je er voor beide ouders. Je kunt dan niet één ouder apart gaan coachen. Je werkt met een co-mediator of kunt ouders laten coachen door twee advocaten. Als advocaat kun je wel bijsturen. Niemand staat in een scheidingsproces dichterbij de cliënt dan zijn eigen advocaat, dus er sprake van een iets ‘veiligere’ setting. Daarom hebben advocaten zo’n belangrijke rol. Zij kunnen signaleren, coachen en overleggen met de advocaat van de andere partij. Ga je juist enorm procederen, dan kan dat ouderafwijzing triggeren. De andere ouder kan helemaal in verzet gaan, waardoor het alleen maar escaleert.’

Hebben vFAS’ers bepaalde technieken om escalaties te voorkomen?

‘Die technieken hebben wij; we weten wat we moeten doen om te de-escaleren. Dat is ook in onze gedragsregels verankerd. Maar dan nog kun je ouderafwijzing niet altijd voorkomen. In Nederland wordt door advocaten, rechters, Jeugdzorg en de Kinderbescherming lang niet altijd herkend wat er aan de hand is in een familiesysteem. Rechtszaken verlopen soms stroperig en je hebt soms ook met verschillende rechters te maken in één zaak.’

Is ouderafwijzing juridisch op te lossen?

Erkenning en herkenning is belangrijk om op een juiste manier in te kunnen grijpen (en je cliënt aan te sturen en te coachen). Samenwerking van de juridische professionals en hulpverleners is essentieel. Bij psychische problematiek helpt juridische ingrijpen. Maar vaak willen rechters dat ouders eerst mediation proberen. Bij ernstige ouderafwijzing is dat geen optie. Dan moet een rechter, als een soort super-ouder, een beslissing nemen. Hij of zij moet eigenlijk de verantwoordelijkheid van de ouders overnemen, in het belang van het kind. Soms is het op dat moment al nodig dat de rechter een gezagswijziging oplegt en durft door te pakken. Dat vergt een juiste taxatie in een vroeg stadium.'

'Het kind gaat dan bij de andere ouder wonen en de vervreemdende ouder krijgt omgangsrecht. De zaak moet helaas vaak langer lopen voordat er op zo’n manier wordt ingegrepen. Ik vind dat we als rechters, hulpverleners én advocaten om tafel moeten om helder te krijgen hoe we bepaalde zaken samen aanpakken. Er wordt niet genoeg met elkaar gecommuniceerd. Iedereen zit nog te veel op zijn/haar eigen eilandje terwijl ieder een waardevolle bijdrage kan leveren. In Zwolle komen sinds een paar jaar hulpverleners en advocaten regelmatig bij elkaar om elkaars taal te leren. Hopelijk vindt dat opvolging in de rest van het land.’